تناقض های روان شناختی در ستاد کرونا - دنیای راه راه

در 14 ماهی که از همه گیری کووید19 می گذرد، رئیس جمهور به عنوان رئیس ستاد ملی مقابله با کرونا تقریبا هر هفته در جلسه این ستاد شرکت نموده و در خاتمه جلسه ضمن تشریح تصمیمات اتخاذشده، نظرات خود را نیز درباره شرایط همه گیری ارائه داده است. یکی از عبارت های پُربسامد و تکرارشده در این سخنان، آرامش ذهن و روان است که در سخن برگزیده ایشان در آخرین جلسه این ستاد باز هم تکرار شد؛ اما آرامش در میانه بحرانی مانند همه گیری کووید19 چیست و چگونه حفظ می گردد و چگونه به قول ایشان به هم می ریزد؟

هرچند عبارتی مانند آرامش بیشتر از آنکه واژه ای علمی و تخصصی باشد، عمومی است؛ ولی با اندکی تسامح می توان آن را از منظر روان شناسی چنین تعریف کرد: داشتن ثبات در شرایط روانی فرد و غالب نبودن هیجان ها به ویژه هیجان های منفی ازجمله ترس و اضطراب و غم و نفرت. در شرایط آرامش انتظار می رود فرد بتواند به طور دقیقی دنیای اطراف خود و خطراتی که او را تهدید می نماید و فرصت هایی که در اختیار دارد، ببیند و تحلیل کند و بر اساس آن رفتارهایش را تنظیم کند. حال با این تعریف مختصر، باید دید در شرایطی که جامعه ایرانی مجبور است مانند جوامع مشابه دیگر بیش از یک سال با تهدیدی بزرگ -که هنوز هم جنبه های مختلف آن چندان شناخته شده نیست- زندگی کند، آرامش چگونه حاصل می گردد؟ مهم ترین اصل برای حفظ آرامش در زمانه بحران، شناخت دقیق تهدید و در اختیارداشتن امکانات لازم برای عبور سالم از کنار این تهدید است؛ اما آیا جامعه ایران توانسته با شنیدن توصیه های فراوان رئیس ستاد مقابله با کرونا و وزیر بهداشت و معاونان ایشان و نیز خیل بزرگ کارشناسان که تقریبا هر روز به وسیله تلویزیون، رادیو و شبکه های مجازی منتشر می گردد، شناختی دقیق از خطری که تهدیدش می نماید، کسب نموده و این شناخت تازه را در عمل به نمایش بگذارد؟

متأسفانه واقعیت های میدانی و نظرسنجی ها و برآوردهای وزارت بهداشت نشان می دهد که چنین انتظاری محقق نشده و اکثریت جامعه ایران اکنون به جز رعایت پروتکل هایی ساده و ممکن مانند شستن دست ها و زدن ماسک (بی توجه به کیفیت و کارایی آن) در رفتارشان تغییر مؤثری نداده اند. ریاست محترم جمهور در ماه های گذشته ازجمله در آخرین جلسه ستاد مقابله با کرونا بارها و بارها بر لزوم تغییر سبک زندگی ایرانیان تأکید نموده است؛ ولی همین تکرارها خود نشان دهنده بی اثربودن این توصیه و تأکید است چراکه سبک زندگی هر جامعه ای نه به فوریت و بر اساس انتظارات و توصیه دیگری، بلکه اولا به تدریج و ثانیا بر اساس واقعیت های زندگی تغییر می نماید. آیا ایشان نمی داند که برای مردم گرفتار در سختی های معیشت که ناچارند به محل کارشان بروند، توان و امکان رعایت فاصله اجتماعی در ناوگان حمل ونقل عمومی وجود ندارد؟

آیا مشاوری امین در میان خیل مشاوران ایشان نیست که از کرکره های نیمه پایین مغازه ها و حضور کارگران و فروشندگان در داخل مغازه ها در این روزهای اجرای محدودیت برای بسیاری از گروه های شغلی خبر دهد؟ البته بگذریم از نظرات متنوع ایشان که بیش از هر مسئول دیگری در شرایط عبور از امواج کرونایی اصرار بر عادی سازی شرایط دارد و در هفتم فروردین سال جاری و فقط 10 روز قبل از شروع موج چهارم، در سخنانی عجیب و شگفت انگیز به تمام شدن پیک های کرونا اصرار کرد و همان تجربه ای که اکنون دیگران را از آن پرهیز می دهد، برای مردم ایران رقم زد.

حال، دوباره به موضوع آرامش برگردیم. آیا رئیس جمهور رعایت نشدن پروتکل ها از سوی مردم را نشان دهنده آرامش می داند یا فقدان آرامش؟ آیا به نظر ایشان افرادی که در 14 ماه اخیر به گونه ای زندگی کردند که گویا نه خانی آمده و نه خانی رفته و هم سفر رفتند، هم دورهمی برگزار کردند، هم کارشان را پیش بردند و هم به ندرت از ماسک استفاده کردند، آرامش نداشته اند؟ آیا آنها که همه پروتکل ها را با همه سختی های آن رعایت کردند، آرامش داشته اند؟ خیر، چنین نیست. ترس، هیجانی برای حفظ بقا و راه انداز رفتارهای مراقبتی و هوشیارانه است. اگر انسانی به هر دلیلی از کووید19 نمی ترسد و به قولی آرامش دارد، لزومی برای تغییر رفتارهای عادی و در پیش دریافت رفتارهای مراقبتی یا همان رعایت پروتکل ها نمی بیند.

البته ترس اگر چنان شدید گردد که فرد آن را کنترل ناپذیر بداند، به صورتی اتوماتیک همان تجربه ای پیش خواهد آمد که برای انسان فاقد ترس روی می دهد؛ نادیده دریافت کلی خطر. بنابراین می توان این گونه جمع بندی کرد که مقابله مؤثر با کووید19 احتیاج به ترس شهروندان دارد؛ اما به میزانی که شهروندان بتوانند راهکارهای مراقبتی را اجرا نمایند. نمی توان انتظار داشت که شهروندی هم از خطر رعایت نکردن فاصله اجتماعی هراسان باشد و هم مجبور به حضور در اتوبوس ها و متروهای شلوغ برای رفتن به محل کار. جالب است که بر اساس یافته های تحقیقی روان شناسان در سراسر دنیا، احتمال برگزاری دورهمی و سفر از سوی همین گروهی که مجبور به حضور در محل کار با وجود تهدید جدی کووید19 هستند، بیش از دیگران است. و این واقعیتی است که رئیس جمهور محترم توجهی به آن نمی نماید و نتیجه می گردد موج های پی درپی که در 14 ماه، کشور ما را از لحاظ شدت وخامت همه گیری همیشه در رتبه های 10 تا 15 دنیا نگه داشته است.