اولین کتاب چاپ سربی ایرانی رونمایی شد - دنیای راه راه

وی با بیان اینکه رساله جهادیه اثر قائم مقام فراهانی، نخستین کتاب چاپ سربی ایران است، گفت: این اثر در سال 1233 هجری قمری به دست محمدعلی آشتیانی به شیوه نوین در تبریز چاپ شد و لقب اولین کتاب فارسی چاپ شده در ایران را هم به خود اختصاص داد و این درحالی است که 15 سال پس از آن در سال 1248، صنعت چاپ سنگی وارد ایران شد.

رضایی اضافه نمود: محتوای این کتاب، مجموعه ای از رساله جهاد فضلا و علما و فتاوای آنان علیه تهاجم روسیه به ایران است.

کارشناس بخش نسخ خطی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با اشاره به اینکه از این کتاب چهار نسخه در ایران مشاهده شده، شرح داد: از این اثر یک نسخه در کتابخانه دانشگاه تهران، یک نسخه در کتابخانه ملی، یک نسخه در مدرسه فیضیۀ قم و یک نسخه در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی است که به شماره 42411 در مخزن نسخ خطی و چاپ سنگی آستان قدس رضوی نگهدای می گردد.

وی اضافه نمود: این رساله در 84 صفحه روی کاغذ نخودی رنگ ضخیم، در ابعاد 15×7/20 با جلد تیماج مشکی به چاپ رسیده و هر صفحه آن دارای 18 سطر است و جدول کشی آن هم از نسخ خطی به این کتاب سرایت نموده است. این نسخه با عبارت بسم الله الرحمن الرحیم، نحمدُ اللهَ الواحدَ القهارَ و نصلّیَ علی نبیّنا المختارِ و علی آله السادة ِالاخیار شروع شده و به عبارت و جعلها الله لکم الوسیلة الی دار کرامته و السلام ختم شده است.

رضایی مکی گفت: کتاب با مرکب مشکی چاپ شده و عاری از هرگونه تصویر و آرایه است. فقط در بعضی صفحه ها نام فتحعلی شاه و شاهزاده عباس میرزا نوشته شده است.

این کارشناس نسخ خطی، تأثیرپذیری از نسخ خطی و رسم الخط عربی را از ویژگی های کلی این رساله برشمرد و اضافه نمود: خط این کتاب نسخ است و مهم ترین ویژگی این نوع خط خوانایی، زیبایی، ساختار هندسی مناسب برای حروف چینی، تقسیم متعادل فضای مثبت و منفی و قابلیت سازگاری با حروف سازی متحرک فلزی است.

وی عدم توجه به ضخامت حروف، قرار گرفتن حروف و کلمات در خط فرضی و بعلاوه فاصله بیش از حد بین سطرها را از دیگر ویژگی های این کتاب دانست و بیان نمود: بسیاری از عناصر تزئینی و تصویری به علت هزینه چاپ و دشواری کار حذف شده است.

رضایی مکی در انتها از تجدیدچاپ این اثر تاریخی در سال 1393 شمسی در موسسه بیاض قم اطلاع داد.