دانشجویان تئاتر پیشینه ای از هنر نمایش ندارند - دنیای راه راه

به گزارش گروه رسانه های خبرنگاران، محمدعلی ساربان در سال 1326 در قزوین به جهان آمد و تحصیلات خود را در سال 1353 به پایان رساند. ساربان پس از استعفاء از وزارت ارشاد در سال 1364 در کنار بازیگری به تدریس نیز مشغول شد. از سال 1370 به طور رسمی به کار بازی در تلویزیون و گاهی اوقات سینما پرداخت و به عنوان بازیگر و کارگردان تئاتر به فعالیت هنری خود ادامه داد. از جمله سریال هایی که محمد علی ساربان در آنها ایفای نقش کرده, می توان به سربداران, مدار صفر درجه, یوسف پیامبر, شیج بهایی, در چشم باد و... اشاره کرد .

در ادامه مصاحبه محمد علی ساربان را می خوانید .

عشق به تئاتر عشق به خودنمایی است

آقای ساربان شما شرایط فعلی تئاتر ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟

من متعلق به آن دوران تئاتر و این دوران تئاتر هستم. آن چیزی که در زمان گذشته در تئاتر ما وجود داشت عشق, علاقه و سواد این کار بود. تمامی هنرمندانی که در آن زمان می نوشتند و کار می کردند با اعتقاد, علاقه, عشق و باور به تئاتر کار می کردند. بنابراین کیفیت کارها بالا بود؛ اغلب هنرمندان تئاتر ما یا به صورت تجربی تئاتر را آموخته بودند یا تحصیل کرده آن رشته بودند؛ مانند عزت الله انتظامی, اسماعیل داورفر و... که علاوه بر تحصیلات آکادمیک در زمینه تئاتر نیز پژوهش می کردند. بنابراین بدون هدفی که بخواهند خود را یک آرتیست معرفی کنند, آثار ماندگاری را در صحنه تئاتر داشتند و حتی نمایش های آن ها جهانی می شد؛ زیرا از یک چارچوب درست و علمی تئاتر برخوردار بودند .

اما در حال حاضر عشق در میان هنرمندان و دانشجویان تئاتر به گونه دیگری تعریف شده است؛ عشق به تئاتر در عشق به خودنمایی و عشق به آرتیست بودن خود را نشان می دهد. تئاتر از ابتدا همین گونه بوده و درآمد خاصی برای هنرمند نداشته است. درست است که تئاتر یک حرفه است ولی در وزارت کار این حرفه تعریف نشده است و هنوز هم در آن سندیکا و اتکایی وجود ندارد. ما هنوز به جایگاهی متصل نیستیم؛ به همین علت نمی توانیم حقوق بازنشستگی و دوران بیکاری بگیریم. همین موضوع سبب می گردد تا هنرمندان تازه کار تئاتر تعهدی به آن نداشته باشند و متن های خوبی را انتخاب نکنند .

کتابخانه های تئاتری ما از دانشجو خالی است

همانطور که اشاره کردید, دانشجویان با بار علمی کم از دانشکده فارغ التحصیل می شوند. بنابراین می توان گفت شناختی به نمایشنامه های ایرانی ندارند و فقط از نمایشنامه های خارجی برای اجرا بهره می برند.

از نظر من باید قبل از ورود به دانشگاه تئاتر را تجربه کنند تا نمایشنامه ها و کارگردان ها را بشناسند. در حال حاضر اکثر دانشجویان پیشینه قبلی از تئاتر و حتی مطالعه ندارند. زمانی که از دانشجویان تئاتر نام نمایشنامه نویسان را می پرسم، بسکمک از آنها را نمی شناسند. برای نمونه اسماعیل خلج از نمایشنامه نویسان صاحب سبک است و چندین جلسه درباره اسماعیل خلج برای ما صحبت می کردند و همین مسئله برای علی نصیریان و اکبر رادی هم وجود داشت. از نظر من دانشجویان بسیار سهل و آسان وارد دانشکده شدند. تعداد دانشجویان و دانشگاه ها زیاد است که از بین فارغ التحصیلان شاید ده دانشجو قابلیت داشته و جذب تئاتر شوند. دانشجویان ما باید در کنار آثار نمایشی ایرانی، آثار خارجی را هم مطالعه کنند اما دانشجویان فقط تعدادی از کتاب ها را که بسیار رایج است, مطالعه می کنند و کمتر به دیگر آثار می پردازند. کتابخانه های تئاتری ما از دانشجو خالی است. در حال حاضر چند دانشجو در تئاتر شهر به تحقیق و پژوهش می پردازد؟ من پژوهش های دانشجویانی که کار تحقیقی انجام می دهند را خوانده ام؛ ولی چندان کیفیت بالایی ندارند. ما ادبیات یونان باستان مانند ادیسه و ایلیاد را می خواندیم و بخش های نمایشی آن را جدا می کردیم و همانطور هم موظف بودیم فردوسی را بشناسیم .

تئاتر باید دانش ما را زیاد کند

سال قبل برای تماشای نمایشی رفته بودیم و در آن نمایش قفسه های کتاب قرار داده بودند و بازیگر نمایش به سمت قفسه کتاب رفت و کتابی برداشت و گفت: ادیسه و ایلیاد اثر هومر در حالی که آن کتاب 50 صفحه بود. ادیسه و ایلیاد هر کدام بالای 400 صفحه است! لااقل قطر کتاب را به مخاطب درست معرفی کنید. تئاتر باید دانش ما را زیاد کند و اگر خروجی نداشته باشد, نمی توان به آن تئاتر گفت. در حال حاضر یک جوان برای اجرای نمایش به سختی پول تهیه می کند و سالن اجرا می کند و نمایشی را درست و نادرست روی صحنه می برد, پولی از آن عایدش نمی گردد و حتی بدهکار هم می گردد؛ این نتیجه خروجی دانشگاه و عدم حمایت از تئاتر است و در نهایت چیزی به تئاتر کشور اضافه نمی کنیم .

تئاترهای آزاد با الفاظ رکیک و با تماشاگران بسیار به اجرا می رود اما تئاتر اجتماعی, تئاتر دانشگاهی و آکادمیک ما با سخت گیری بسکمک اجرا می گردد. ما در زمان دانشگاه بر حرکات بدنی خود کار می کردیم؛ ولی امروزه اغلب هنرمندان حرکات بدنی خوبی ندارند و از قدم برداشتن در صحنه و کاربرد بدن چیزی نمی دانند. اصل تئاتر و سینما زیبا شناسی است؛ وقتی زیبا شناسی را از تئاتر بگیریم, تئاتر چیزی ندارد تا بتوان آن را اجرا کرد .

در حال حاضر سینمای متفکر نداریم

این اتفاق در سینما هم وجود دارد؛ زیرا در حال حاضر ما سینمای متفکر نداریم. فیلم های امروزی محتوا ندارند و همه کمدی هستند, من با خندیدن مردم مخالف نیستم؛ معتقدم مردم احتیاج به خنده دارند. زمانی که نمایشی کمدی اجرا می گردد، مخاطبان بسکمک برای تماشا می فرایند تا بخندند اما تئاترهای اجتماعی مخاطب را به تفکر وا می دارد. تئاتر باید به شما آگاهی دهد و شما را وادار به فکر می کند. در تئاتر کلمه ای به نام کاتارسیس داریم؛ به معنای از خود رها شدن و به فکر فرورفتن و لذت بردن. بنابراین یک بیت شعر, موسیقی , کتاب و تئاتر باید در شما تاثیرگذار باشد .

کارگردان های جوان متعهد به متن اصلی نمایشنامه نیستند

امروزه با نام دراماتورژی در نمایشنامه ها دست می برند و اصل داستان را تغییر می دهند. این کارگردانی ضعیف از چه چیزی نشئت می گیرد؟

زمانی از یک نمایشنامه اقتباس و یا نگاهی به آن می کنید، ولی از خمیر مایه اصلی نمایش، نمایشنامه ای نو می سازید؛ اما زمانی شما یک نمایش را روی صحنه می برید و کلمات را تغییر می دهید، برخی موارد را حذف و اضافه می کنید و آن را به نام خود می زنید؛ این خیانت به اثر است. دلیل آن هم این است که نسل جوان تئاتر ما خود سانسوری می کنند. این موضوع در سینما هم وجود دارد. خود سانسوری از هر چیزی بدتر است؛ زیرا تفکرات نمایش را برهم می زند. این کارگردانان جوان فقط می خواهند بگویند که من اثری از فلان نویسنده را روی صحنه بردم و به آن افتخار کند. به نظر من این دخالت در متن نمایشنامه نویس است و ما اجازه نداریم اثر مولف را به نام خود بزنیم. به نظر من امروزه کمتر نمایشی متعهد به متن اصلی اجرا می رود .

چرا تعداد نمایشنامه نویسان کمتر شده است؟

در حال حاضر نمایشنامه نویسان خوبی مانند امیر یار احمدی, نغمه ثمینی, چیستا یثربی, محمد چرمشیر و ... داریم که از نمایشنامه نویسان معاصر ما هستند؛ کسانی که با وجود جامعه گسترده تئاتری ما تعدادشان بسیار کم است. بنابراین باید جریان نمایشنامه نویسی را در کشور تقویت کنیم و دانشجویان فارغ التحصیل به درستی جریان نمایشنامه نویسی را طی کنند تا تکنیک و سبک های نمایشنامه نویسی را بشناسند. دیشب دو متن از یک نویسنده جوان خواندم؛ بسیار خوب نوشته بود. خانه تئاتر دوره ای برای نمایشنامه نویسان برگزار و آثار را دریافت و از برگزیدگان تقدیر و آثار اول را منتشر می کند. این حرکت بسیار خوب است. ما برای داشتن نمایشنامه نویسان بزرگ باید این جریان را بیشتر گسترش دهیم .

مجبوریم بخشی از مطالبات خود از تئاتر را خط بزنیم

شما از نمایش مری پایینز یاد کردید، در حالی که این نمایش با سرمایه بزرگ اجرا می گردد. این سرمایه ها و ورود سرمایه گذاران به تئاتر کمک می کند؟

یکی از نهاد هایی که باید به تئاتر کمک کند، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اداره هنر های نمایشی است. حال با تعداد بسیار زیاد هنرمندانی که قصد اجرای نمایش دارند، بودجه کافی برای حمایت وجود ندارد و نهاد های مرتبط همواره سعی دارند بدهی سال های گذشته را تسویه کنند. در حال حاضر من از تئاتر طلبکار هستم؛ من قراردادی داشتم که متاسفانه به دلایل غیر حرفه ای و انصراف بازیگر اصلی نمایش به اجرا نرفت؛ در حالی که بلیت های نمایش فروخته شده بود. این امر تهیه کننده را با مشکل اقتصادی زیادی روبرو کرد؛ بنابراین ما مجبوریم بخشی از مطالبات خود را از کارگردان ها و از مرکز هنر های نمایشی دریافت نکنیم. دو سال پیش نمایشی را بازی کردم که هنوز از لحاظ اقتصادی تسویه نشده است. پس مرکز هنر های نمایشی باید متولی و حامی تئاتر باشد. درست است که جشنواره های مختلف تئاتری را برگزار و از آثار مختلف حمایت می کند؛ ولی این ها کافی نیست، زیرا دغدغه بدهی سال های گذشته این اجازه را نمی دهد. حال ما حمایت های بخش دولتی را نداریم و از بخش های خصوصی استفاده می کنیم؛ در بخش خصوصی هم اگر نمایشی با بازیگران خوب اجرا گردد و سرمایه گذار بداند سرمایه اش برمی گردد، سرمایه گذاری می کند .

بازیگران سینما و تلویزیون به خوبی تبلیغ شده اند و شناخته شده هستند؛ بنابراین خواسته یا ناخواسته مردم جذب آن چهره می شوند و می خواهند آن شخص را از نزدیک ببینند. در صورتی که سینما یک تکنیک است و اغلب بازیگران ما آرتیست واقعی در مقابل دوربین نیستند و این دوربین است که از آن ها آرتیست می سازد. زمانی که آن بازیگر چهره وارد تئاتر می گردد، فیزیک خود را برای تئاتر می آورد و البته مردم میزان توانمندی آن شخص را می فهمند. من مخالف بازی بازیگران سینما در تئاتر نیستم؛ اما باید با خود چیزی برای صحنه بیاورند. پرویز پرستویی، هوتن شکیبا، نوید محمدزاده، رضا کیانیان، بهناز جعفری، شبنم مقدمی برای تئاتر آورده ای داشتند که به سینما رفتند و دوباره به تئاتر آمدند. در حالی که با برگشت خود چیزی برای تئاتر ندارند و فقط چهره آن ها مخاطب را جذب می کند. البته هستند سرمایه گذارانی که برای تئاتر های دانشجویی و کوچک سرمایه گذاری کرده و به آن ها کمک می کنند و همین باری از دوش آن ها برمی دارد .

شنیده شده که در تئاتر هم فروش نقش وجود دارد، این موضوع صحیح است؟

در سینما این موضوع وجود دارد، اما در تئاتر دیده نشده؛ مگر اینکه بازیگری تئاتری سرمایه ای را برای نمایش بیاورد و به عنوان تهیه کننده هم حاضر گردد؛ ولی این را نمی توان به عنوان پولی که برای نقش داده تعریف کرد؛ زیرا تئاتر هنوز آلوده نشده و اعتبار خود را حفظ کرده است .

ما جامعه خود را جراحی می کنیم

مدیران تئاتر تا چه اندازه به معیشت هنرمندان اهمیت می دهند؟

هر کدام از مدیران تئاتری دغدغه معیشت هنرمندان را داشته و تا حد امکان کمک می کنند؛ ولی این موضوع در سال های قبل بیشتر بود. برای نمونه زمانی که برای اجرا به سالنی مراجعه می کردید، نه تنها اجاره ای نمی گرفتند بلکه بابت نمایش کمک اجرا می دادند؛ ولی این موضوع به دلیل کم شدن اعتبارات و قدرت اقتصادی مرکز هنر های نمایشی کم شد. در حال حاضر تالار وحدت رقم بالایی را برای اجاره دریافت می کند و این کسب درآمد برای سالن است و به ندرت هنرمندان تئاتری از حقوق اولیه خود فاصله گرفتند. پیشتر اگر نمایشی را به اجرا می بردیم، طبق فروش آن را با ما تسویه می کردند و به حق و حقوق بازیگر احترام گذاشته می شد، ولی الان حق و حقوق در رده آخر قرار گرفته است و کسی که در نمایشی بازی می کند از لحاظ اقتصادی اطمینان ندارد و کارگردان به عشق اینکه دیده گردد، نمایشی را به اجرا می برد و در نهایت بدهکار می گردد. بازیگران پیشکسوت مانند جراح هستند؛ جراحانی که جامعه خود را جراحی می کنند. بنابراین زمانی که وقت و زمان خود را برای نمایشی می گذاریم باید به حق و حقوق ما احترام گذاشته گردد .

من معتقدم امروزه مدیران مرکز هنر های نمایشی دغدغه هنرمندان را دارند، اما نمی توانند جوابگوی آنها باشند؛ زیرا شرایط خوبی برای تامین جامعه تئاتری فراهم نیست. حمایت از هنرمندان قدیمی تئاتر فراموش می گردد و این فراموشی طبیعی است؛ زیرا ما هر روز روی صحنه نیستیم و با بالا رفتن سن شخص دیگری جای ما را می گیرد. این جریان مانند جریان آبی است که به سمت دریا حرکت می کند، دریا جامعه ماست و تاریخ هنر ما ماندگار خواهد شد. با مرگ یک نفر اثر او از بین نمی رود؛ بنابراین نمی توان گفت آن شخص مرده است، زیرا به اقیانوس بزرگ هنر می پیوندد. بنابراین هنرمندان بازیگر مسیری را انتخاب کرده اند که نباید از آن گلایه کنند. ما می دانیم که باید غیر از تئاتر از جایی دیگر شرایط اقتصادی خود را تامین کنیم. البته خانه تئاتر با کمک وزارت ارشاد بسکمک از هنرمندان بیمه کرده، ولی اغلب هنرمندان دچار بحران هستند .

گروه متخصصی برای بازبینی هنری در تماشاخانه های خصوصی نداریم

تماشاخانه های خصوصی با هدف کمک به هنرمندان تئاتر تاسیس شدند، اما به نظر می رسد این تماشاخانه ها بیشتر به ضرر تئاتر هستند.

تماشاخانه های خصوصی در تهران افتتاح شدند تا با امکانات محدود تئاتر های دولتی، عده ای از هنرمندان بتوانند نمایش ها را اجرا ببرند. حرکت آغازین این امر بسیار خوب بود؛ زیرا سعی شد وجاهت و جایگاه خود را به عنوان جایگاه تئاتر خوب معرفی و آثار خوبی را روی صحنه ببرند و در سال های نخست آثار بسیار خوبی روی صحنه رفت. در صورتی که مانند الان اجاره های بسیار بالایی برای سالن نداشتند؛ ولی به ندرت این تماشاخانه ها به ممرّ درآمد تبدیل شدند. درست است که تماشاخانه های خصوصی امکان اجرای نمایش ها را فراهم کردند، اما به منبعی برای درآمد تبدیل شدند و برای اینکه هزینه های خود را تامین کنند به محتوا و کیفیت نمایش هایی که اجرا می شد، توجهی نداشتند. باید بگویم امروز کمتر تئاتر های فاخر و ماندگار در این فضاها اجرا می گردد .

به نظر من مرکز هنر های نمایشی و وزارت ارشاد به جای سخت گیری در تئاتر، باید گروهی با افراد متخصص را برای بازبینی هنری تئاتر تشکیل دهند. البته زمانی این گروه در خانه هنرمندان تشکیل شد و سعی ما بر این بود که کیفیت کارها را ارزیابی کنیم و اگر خوب نبود از آن ها می خواستیم آن را اصلاح کنند. پیشنهاد می کنم تمامی سالن های خصوصی گروه ناظر کیفی و متخصص را برای بازبینی هنری داشته باشند تا آثار خوبی را اجرا کنند .

منبع:باشگاه خبرنگاران

،