روزشمار: 28 دی؛ کشف اورست بلندترین قله دنیا - دنیای راه راه

کوه اورست در منطقه هیمالیای خومبوروالینگ واقع شده است. این کوه بر روی خط الرأسی مرتفع قرار گرفته که در طول مرز نپال تا تبت از غرب به شرق و از جوآیو تا ماکالو امتداد می یابد.

در نپال این کوه ساگاراما به معنی سر آسمان نامیده می گردد و تبتی ها آن را به نام چومولونگما به معنای مادر فدای زمین می شناسند.

در سال 1852 زمانی که هند هنوز تحت فرمانروایی بریتانیا بود، در شهر شمالی دهرا دان، ریاضیدان جوانی شتابزده به دفتر کارش دوید و خطاب به رئیسش فریاد کشید:

جناب، بلندترین کوه جهان را کشف کردم.

رادهانات سیکزار پس از صرف چهار سال وقت و انرژی فراوان جهت رمزگشایی از داده های ریاضی پیروز شده بود ارتفاع قله اکس وی در رشته کوه های هیمالیا را مقدار گیری کند.

این قله که بعدا به احترام سر جرج اورست، رئیس سازمان نقشه برداری هند، اورست نامیده شد، در آن موقع 8840 متر ارتفاع داشت.

دستاورد برجسته سیکزار، که نزد بسیاری از هندی ها ناشناخته است، زمانی بخشی از سالن انحنای بزرگ (Great Arc) در نمایشگاه پرجنب و جوش بریک لین (Brick Lane) است.

این نمایشگاه که به وسیله دولت هند برگزار شده بود، دویستمین سالگرد شروع عملیات نقشه برداری از شبه قاره هند را جشن گرفت.

این عملیات را که یکی از بزرگ ترین و حیرت انگیزترین پروژه ها در تاریخ علم توصیف می گردد، ویلیام لمبتون، افسر ارتش بریتانیا، در سال 1802 در مدرس شروع کرد.

پروژه محاسبه ارتفاعات و مساحت هند که با همکاری چندین هزار هندی صورت می گرفت در سال 1819 محاسبه مثلثاتی بزرگ (جی تی اس) نامیده شد.

این عملیات بیش از 1600 مایل (2570 کیلومتر) را پوشش می داد و در جریان آن افراد بی شماری عمدتا بر اثر حمله ببرها یا ابتلا به مالاریا جان باختند.

سیکزار، که در زمان این اکتشاف 39 سال داشت، یکی از قهرمانان این عملیات بود که عمدتا از او ستایش نشد. او که داده های جمع آوری شده به وسیله مجریان نقشه برداری را محاسبه می کرد یک محاسبه گر نامیده می شد. او به علت عملکرد عالی به درجه سر محاسبه گر ارتقا داده شد.

جان کی، مورخ بریتانیایی و نگارنده دو کتاب در این زمینه گفته است:

مهارت های ریاضی در کار سیکزار جنبه اساسی داشت و جرج اورست از او به عنوان یک نابغه کم نظیر نام می برد.

آقای کی گفته که بزرگ ترین خدمت محاسباتی او به محاسبه و کاربرد خطای ناشی از پدیده ای به نام انکسار یا همان شکستگی خطوط مستقیم در نتیجه فشردگی جو زمین مربوط می شد.

وی بعلاوه گفته است که سیکزار نیز احتمالا مانند جرج اورست هرگز کوه اورست را ندیده بود.

احتمال اینکه این کوه بلندترین قله جهان باشد، اولین بار در سال 1947 زمانی که مساحان آن را از نزدیکی دارجیلینگ، در شمال هند، رویت کردند، مطرح شد.

طی سه سال پس از آن، مساحان مختلف برای چندین بار مناظرات خود را ثبت کردند. اما تا تکمیل محاسبات مکرر برای آزمودن نتایج در سال 1856، اورست بلندترین قله جهان معرفی نشد.

سیکزار، فرزند یک برهمن بنگالی، در اکتبر سال 1813 در جوراسانکو، شهر قدیمی کلکته، به دنیا آمد. سر جرج اورست، سیکزار را نابغه نادر ریاضیات می دانست. او در کالج معروف هندو در این شهر به مطالعه ریاضیات پرداخت و به اصول زبان انگلیسی آشنایی داشت.

سیکزار که انسانی پرکار بود، هرگز ازدواج نکرد و زندگی خود را وقف محاسبات پیچیده ریاضی کرد.

جرج اورست بی وقفه درحال ستایش از این نابغه ارقام بود و یک بار نوشت:

سیکزار یک مرد جوان نیرومند و سرشار از انرژی است که حاضر است برای احراز دانش عملی در کلیه ابعاد حرفه خود، سختی ها را به جان بخرد. ابزارهای کمی در تشکیلات من هست که او قادر به استفاده آنها نباشد و در کارهای محاسباتی من جنبه ای نیست که او در آن استاد نباشد.

ارتفاع کوه اورست از زمان یافته های سیکزار، افزایش یافته است. در سال 1955 اورست حدود 8 متر بلندتر شد و به 8848 متر رسید.

تا سال 1999 حدود دو متر دیگر بر ارتفاع آن افزوده شد. بلندترین قله جهان امروز 8850 متر ارتفاع دارد.

کوشش های بسیاری برای صعود به قله اورست به عمل آمد و انسان های زیادی نیز جان خود را بر سر این کار گذاشتند. در سال 1951 میلادی یک کوهنورد انگلیسی راهی از جنوب اورست کشف کرد که صعود به قله را ممکن ساخت. نهایتاً در 29 می سال 1953 میلادی عده ای از کوهنوردان سوئیسی راهی بالا رفتن از اورست شدند و تا ارتفاع 8600 متری از آن صعود کردند و این بیشترین ارتفاعی بود که بشر تا آن تاریخ از کوه بالا رفته بود. این قله خاتمه در سال 1953 به وسیله دو کوهنورد از هند و انگلستان فتح شد.

تا خاتمه قرن بیستم میلادی، اورست از نظر تعداد صعودکنندگان با 873 صعودکننده پس از چوآیو (998 صعودکننده) قرار داشت. گرچه تعداد نفراتی از بیش از یک بار قله به صعود کردند 229 نفر است. از این بین آنگ رتیا شرپای پرتوان نپالی تا خاتمه سال 99 میلادی با 10 صعود رکورددار بود، در واقع آن موقع اورست 1172 بار صعود شد که 55 نفر نفر از صعودکنندگان را زنان تشکیل می دادند. این کوه با 165 کشته، گرچه پرتلفات ترین کوه هشت هزار متری به شمار می رود اما با احتساب نسبت کشته ها به صعودها هفتمین کوه هشت هزار متری به شمار می رود اما با احتساب نسبت کشته ها به صعودها هفتمین کوه پرتلفات محسوب می گردد. در مجموع در طی حدود نیم قرن کوشش بر روی اورست، جهتهای متعددی گشایش یافته که پرطرفدارترین آنها، جهت جنوبی که از گردنه جنوبی به قله منتهی می گردد و جهت شمالی از خاک تبت است.

آپا شرپا، کوهنورد نپالی، تا به امروز 21 بار بام جهان را فتح نموده است. وی اولین بار در ماه می 1990 پس از سه صعود ناپیروز برای اولین بار قله اورست را فتح کرد. وی که برای کشف رازهای پنهان اورست، پس از اولین صعود، هرسال صعود را تکرار نموده و تا سال 2011 تعداد صعود خود را به 21 بار رسانده، با مشاهده شرایط قله و تغییر آن طی این سال ها، به شدت از عواقب گرم شدن زمین ابراز نگرانی نموده است. اپا آب شدن برف های روی قله را باعث سخت تر شدن صعود دانسته و می گوید که با همین آب شدن ها، محل زندگی افراد ساکن در دامنه قله، که خود نیز جزو آنها است، غرق در سیل خواهد شد. 4 صعود آخر اپا شرپا همراه با تعدادی آزمایش بر روی قله اورست بود.

فتح اورست آن طور که به نظر می آید رمانتیک نیست. بر اساس آمار ارائه شده از صنعت گرشگری در هیمالیا، تعداد صعود کنندگان هرسال رو به افزایش است. در سال 1983 تعداد کسانی که قله اورست را تا آن موقع فتح نموده بودند به 8 نفر می رسید، اما در سال 2012، تنها در یک روز 234 نفر به این قله صعود کردند. پس خیلی دور از فکر نیست که در چنین شرایطی بین صعود کنندگان مشاجره و یا حتی نزاع صورت گیرد. در سال 2013، کوهنوردانی با نام های یولی استک، سیمون مورو و جاناتان گریفیث قصد صعود به اورست را داشتند که در میانه راه، بومیان هیمالیایی که جزو راهنمایان صعود کنندگان هستند، به علت خطرات احتمالی از صعود بیشتر آنها ممانعت به عمل می آورند. این سه کوهنورد با راهنمایان صعود درگیر می شوند که البته نهایتاً به علت همکاری سایر اعضای صعود کننده با بومیان هیمالیایی، به کمپ اصلی بازمی گردند. اما جالب اینجاست که در کمپ اصلی با نیروهای نظامی نپالی روبرو می شوند و به همین علت مجبور به دادن تعهد به عدم تکرار کار خود می دهند.

شاید ذکر این نکته جالب باشد که تا خاتمه قرن بیستم تنها کوهنوردان 36 کشور جهان نامشان در ردیف فاتحان بام جهان به ثبت رسیده است. کشور ایران از لحاظ تعداد صعودکننده در رده 21 این لیست واقع شده است و بی شک نپالی ها با صعودهای بی شمار خود در مقام نخست هستند.

نخستین کاروان ایرانیان در سال 1352 شمسی به سرپرستی آقای علی اصغر امین نیا تا کمپ اصلی اورست واقع در جبهه جنوبی پیش رفت اما به علت پاره ای مسائل، تنها به صعود قلل بوکالده به ارتفاع 5806 متر و کالاپاتار به ارتفاع 5450 متر بسنده کرد. بعلاوه در سال 1356 شمسی، اولین صعود مشترک ایران و چین تا ارتفاع 7500 متری بال شمالی، صورت گرفت که سرپرست تیم ایران آقای محمد خاکبیز و سرپرست تیم چین آقای شی چاچون بود. در نهایت در بهار سال 1377، کاروان 17 نفره ایران به سرپرستی آقای صادق آقاجانی توانست به وسیله جهت جنوبی، قله اورست را فتح کند و پرچم پرافتخار ایران را بر فراز بام جهان به اهتزاز درآورد.

در همین روز:

• جیمز کوک و افرادش به عنوان نخستین گروه دریانوردان اروپایی مدار جنوبگان را پشت سر گذاشتند. (1773 میلادی)
• مرگ آبراهام دوپرون مستشرق فرانسوی و بنیان گذار ایران شناسی در جهان (1805 میلادی)