آتش بیار معرکه در سرزمین حجاز - دنیای راه راه

جنگ دنیای اول همان گونه که صف آرایی قدرت های بزرگ اروپایی در برابر یکدیگر بود، قتلگاه خاندان ها و امپراتوری های کهن نیز باید قلمداد شود.

یکی از قدرت های حاضر در این آوردگاه دنیای که به مدت 625 سال بخش بزرگی از شرق و جنوب شرقی اروپا، آسیای صغیر، شمال آفریقا، غرب قفقاز و سرزمین حجاز را زیر سیطره خود داشت و بر سرزمینی به وسعت 6 میلیون کیلومترمربع حکم می راند، امپراتوری عثمانی بود.

دولتی که در انتها جنگ بین الملل اول در ردیف مغلوبان قرار گرفت و تنها توانست یک هشتم از مساحت خود را حفظ کند، آن هم به همت افسران جوان ترک و زیر پرچم جمهوری ترکیه که نتیجه آن حکمرانی مصطفی کمال پاشا آتاترک بر اندک ماترک به جا مانده از یک امپراتوری بزرگ بود. عثمانی ها که از طایفه ترک قایی به شمار می رفتند، در ابتدای کار بر غرب آناتولی حکم راندند و متحد سلسله بزرگ سلجوقی بودند.

آن ها در پی انقراض ترکان سلجوقی، به نام نخستین سلطان شان عثمان اول قدرت نمایی را شروع کردند و پیروز شدند بزرگ ترین دولت اسلامی از زمان انقراض عباسیان را پایه گذاری کنند. ترکان عثمانی از نخستین حکمرانان غیرعرب بودند که بر عمده سرزمین های عربی خصوصا حجاز تسلط یافتند و ساکنان آن ها را تحت انقیاد خود درآوردند.

یکی از اثرات اضمحلال امپراتوری عثمانی درپی شکست در جنگ دنیای اول، تجزیه سرزمین های تحت سیطره و تشکیل کشور های ریز و درشت بود و آن که این مهم را در منطقه خاورمیانه -حتی تا پیش از قطعی شدن شکست عثمانی ها در جنگ- کلید زد، کسی نبود جز توماس ادوارد لورنس، معروف به لورنس عربستان، دیپلمات و نظامی انگلیسی که 132 سال پیش در چنین روزی، برابر شانزدهم آگوست 1888 میلادی در ولز به دنیا آمد.

لورنس به دلیل سال ها حضور در منطقه خاورمیانه و سرزمین های عربی با فرهنگ مردم کشور های منطقه آشنایی داشت تا جایی که قادر بود به خوبی یک عرب صحراگرد به زبان عربی تکلم کند. او با شروع جنگ دنیای اول بزرگ ترین مأموریت زندگی خود را از دولت انگلستان دریافت کرد که همانا شوراندن اعراب منطقه حجاز علیه حکومت عثمانی بود.

سازماندهی قبایل عرب بر ضد عثمانی ها، رساندن سلاح به اعراب شورشی، انفجار خطوط راه آهن برای ایجاد وقفه در حمل ونقل سلاح و سربازان عثمانی و... وظایفی بود که لورنس از پس اجرای آن ها به خوبی برآمد، اما این تازه اول ماجرا بود، زیرا وظیفه اصلی او بعد از شکست امپراتوری عثمانی رخ نمود.

لورنس در این مهم ترین مأموریت خود که از سوی لندن به او محول شده بود، با هدف بسط سلطه آل سعود (که آن زمان فقط حکومت منطقه نجد را در دست داشتند) بر سرزمین عربستان، زمینه سقوط خاندان هاشمی را که از دیرباز بر حجاز حکم می راندند، فراهم آورد.

نهایتا توماس ادوارد لورنس که بخش های جذاب زندگی اش در فیلم لورنس عربستان (محصول 1962 میلادی) به کارگردانی دیوید لین و با نقش آفرینی پیتر اتول به نمایش درآمده است، نوزدهم می 1935 میلادی بر اثر سانحه تصادف موتورسیکلت در چهل وشش سالگی درگذشت.